Duygusal olarak manipülatif insanlarla nasıl başa çıkılır?

Bu yazı, en iyi yayınlarını Daha İyi Bir Yaşam İçin Psikoloji ve Nöron Bilimi Temelli Pratik İpuçları Kitap Setinde derlediğimiz Dr.K’nın bir yayınından çevrildi.

Bugün, duygusal olarak manipülatif insanlarla nasıl başa çıkacağınızı konuşacağız.

Duygusal olarak manipülatif bir insanla ilişki içinde olmak, oldukça büyük bir problem. Böyle bir insan, her zaman her şeyin sizin suçunuz olduğunu söyler. Bu kişiyi eleştirirseniz, bu kişiden bir şeyi yapmayı bırakmasını ya da daha iyi yapmasını isterseniz bile, bunu bir şekilde sizin suçunuz haline getirir.

Duygusal olarak manipülatif bir insan, belli davranışlar ve sözler ile, sizde kendinizi berbat biri gibi hissetmenizi sağlayacak belli duygular uyandırır. Her geçen gün kendinizi daha kötü hissetmeye başlarsınız. Karşınızdakinin size ne yaptığını, sizi manipüle ettiğini görebilseniz bile, bununla başa çıkamazsınız.

Suçluluk duygusu zaman içinde birikmeye başlar ve sonunda pes edersiniz ve bir süre belli bir uyum sağlarsınız. Ama aynı zamanda içinizde nefret de birikmeye başlar çünkü bu insana ilişkideki problemin ne olduğunu, bundan bir şekilde sorumlu olduğunu göstermeye çalıştığınız her an, duygusal manipülasyon kapısı açılmaktadır.

Duygusal olarak manipülatif bir insan, sizin duygularınızı size karşı kullanır, size duygusal zorbalık yapar. Kontrolü kaybettiğinizi, hiçbir gücünüzün kalmadığını, hüsran içinde olduğunuzu hissedersiniz. Böyle bir insan, kendisine sınırlarınızı çizmeye kalktığınızda ya da kendinizi savunduğunuzda, sizi bok gibi hissettirir.

Bugün ben size, bu durumda olduğunuzu nasıl anlayacağınızı, karşınızdaki insanı anlamanızı, bu durumla başa çıkmayı, daha adil bir saha yaratmak ve karşınızdakinin sorumluluk almasını sağlamak için neler söyleyeceğinizi öğreteceğim.

Duygusal olarak manipülatif bir insanlaysanız, bu kişiyi ruh sağlığı uzmanına görünme konusunda cesaretlendirin. Çünkü bu şeylerin çoğu, bu insan kötü biri olduğundan değil, bu insanların kendi duygularını kontrol etmek için böyle şeyler yapmayı öğrenmesinden kaynaklanıyor. Bu tür davranışlar, çocukluk dönemi travmaları sonucu olabilirler. Bu durumda, terapi gerçekten faydalı olabilir. Aynı şekilde böyle bir durumdaysanız, kendiniz de terapi alabilirsiniz.

Şimdi sizden başlayalım. Siz iyi bir insansınız ve negatif duygular hissetmeyi sevmiyorsunuz. Bir şeyle ilgili kötü hissettiğinizde, o şeyi düzeltmeye çalışıyorsunuz. Bu ise sizin duygusal olarak manipülatif biriyle ilişkiye girmeniz için gerekli olan özelliğiniz. Suçluluk, utanç, kızgınlık ya da bunlar gibi bir duygu hissettiğinizde, bu negatif duygular ile başa çıkmak için, bu durumu düzeltmeye ihtiyacınız var.

Suçluluk hissediyorsanız, orada oturup suçluluğu hissederek duramıyorsunuz. Negatif duygular hissettiğinizde, o duygularla oturup kalamıyorsunuz, o duygulardan kurtulmak için, bir şeyleri düzeltmek zorunda hissediyorsunuz. Yani muhtemelen düzgün bir insansınız.

Şimdi de ilişkide olduğunuz insana bakalım. Bu insan kötü biri olmak zorunda değil. Ben duygusal olarak oldukça manipülatif, bu konuda psikiyatri teşhisi olan birçok insanla çalıştım ve bunun hakkında konuşacağız. Ama duygusal olarak manipülatif birinin en çok görülen özelliği, travma geçmişi. Travma geçmişi derken, Çocukluk Travma Sonrası Stres Bozukluğundan, Borderline Kişilik Bozukluğundan bahsediyoruz. Bu konuda bir teşhisleri olabilir ya da olmayabilir. Narsist ve istismarcı ebeveynler tarafından yetiştirilmekten bahsediyoruz. Kısacası, beraber olduğunuz bu insanın, bir seviyede travma sahibi olduğundan bahsediyoruz.

Bu kişi hakkında bilmemiz gereken önemli bir şey de, böyle bir insanın kendi duygularını nasıl yönettiği. Böyle bir insanın duygularını yönetme şekli, duygularını başkasının üzerine boşaltmaktır. Şimdi gelin bunun nasıl çalıştığına bakalım.

Şimdi beraber olduğunuz insanın bir miktar negatif duygu hissettiğini düşünelim. Bu, aranızdaki bir tartışma yüzünden de olabilir ama aslında neyden olduğu o kadar da önemli değil.

Bu insan travma, istismar ya da basitçe ihmal edilme nedeniyle, duygularını sağlıklı bir şekilde yönetmeyi öğrenememiş biri.

Sağlıklı bir birey, negatif duyguları yükselmeye başladığında, bu duyguları spor yapma, arkadaşlarla dışarı çıkma, meditasyon veya terapi gibi şeyler yaparak yönetir ve bu şekilde bu duyguları sağlıklı bir şekilde boşaltır.

Duygusal olarak manipülatif bir birey, negatif duygularını sağlıklı bir şekilde yönetmez. Bunun yerine, negatif duygularını, ilişki içinde oldukları insanın üstüne boşaltırlar, birlikte oldukları insana transfer ederler. Kötü hissetmeye başladıklarında, belli davranış kalıplarını sergilemeye başlarlar ya da belli kelimeler kullanmaya başlarlar. Bu davranış ve sözler, sizin kendinizi kötü hissetmenize neden olurlar.

Bir örnek verelim. Diyelim ki bir ilişkidesiniz ve sevgiliniz ile tartıştınız. Sevgilinize çok kızgınsınız. Ve sevgiliniz birden ağlamaya başlıyor. Sizinle konuşmuyor, sadece ağlıyor. Ya da hem ağlıyor hem  de “keşke beni anlayabilseydin”, “beni dinlemiyorsun”, “beni sevmiyorsun” gibi şeyler söylüyor.

Sevgiliniz, negatif duyguları yükseldikçe, (ağlayarak) bunları size transfer ediyor, size negatif duygu yüklüyor. Bu nedenle de siz suçluluk hissetmeye başlıyorsunuz. Bu nedenle de ne zaman aranızda bir anlaşmazlık olsa, anlaşmazlık ne olursa olsun, kendinizi bok gibi hissediyorsunuz. Ve karşınızdaki insan, sizin böyle hissetmenizden zerre rahatsız olmuyor. Sanki ondan size negatif enerji aktıkça, siz daha dengesiz hale geliyorsunuz ve o daha dengeli hale geliyor.

Siz negatif duygularını sağlıklı bir şekilde yöneten biriyseniz, size transfer edilmiş bu duyguları başkasına transfer etmezsiniz. Bu negatif duygular sizin içsel duygularınız değiller, size transfer edilmiş duygular. İlişki ilerledikçe karşınızdaki size daha fazla negatif duygu transfer eder ve sonunda siz de bir yerde, bu duyguların ağırlığına dayanamayarak, boyun eğersiniz. Karşınızdaki orada oturup ağlamaya devam eder ve siz de bir yerde “tamam, özür dilerim” dersiniz. Belki çiçekler alırsınız, onu iyi bir yemeğe çıkarırsınız, özür dilersiniz ya da ona onu sevdiğinizi söylersiniz.

Duygusal olarak manipülatif biriyleyseniz, o size kızgınken, siz ona kızgınlık hissedemezsiniz. Sizin o kızgınlığı alıp yutmanız, “tamam haklısın” demeniz ve ona nazik davranmanız beklenir. Kendinizi bok gibi hissedersiniz ve bunu yönetmeniz, davranışlarınızı değiştirmeniz ve karşınızdakinin suyuna gitmeniz gerekir. Ama bu da sizin daha sonra berbat hissetmenize neden olur.

Böyle bir durumda ne yapabilirsiniz?

Burada durumu temelden değiştirmeniz gerekli yani karşınızdakinin size negatif duygu transfer etmesine engel olmalısınız. İlişkideki problem çözme konusundaki sorumluluğu, eşit şekilde paylaştırmalısınız.

Peki bunu nasıl yapacaksınız?

Kendi duygu durumunuzu dile getireceksiniz ve partneri sorunu sizinle beraber çözmeye teşvik edeceksiniz. Burada ne demek istediğimi anlatmak için bir örnek vereyim.

Diyelim ki bir tartışma yaşadınız ve sevgiliniz ağlamaya başladı. Siz suçluluk duygusu hissetmeye başladınız. Sevgiliniz “beni anlamıyorsun” diyor ve sorunu çözmek için proaktif şekilde çaba harcamıyor. Tek yaptığı çok fazla miktarda duygu sergilemek, bunu size aktarmak ve çözümü bulma sorumluluğunu tamamen sizin sırtınıza yüklemek ki, duygusal manipülasyonun en çekilmez tarafı da bu.

Bu durumda şöyle diyebilirsiniz: “Hey, senin çok üzgün olduğunu görebiliyorum ve ben de çok üzgünüm. Bunun önemli olduğunun farkındayım. Peki bunu çözmek için ne yapabiliriz?”

Sevgiliniz (duygusal olarak manipülatif biriyse), bunu dediğiniz zaman, duygusal olarak yıkıcı, saçma sapan şeyler söyler. Bunun nedeni, herhangi bir sorumluluk almayı istememesi. Neden sorumluluk almak istesin ki? Şimdiye kadar her kötü hissettiğinde, bu kötü hisleri sizin üzerinize fırlatıp durdu ve bu kötü hisleri çözme işini tamamen size ihale etti. “Bunu çözecek kişi ben değilim, bu benim suçum değil” diye düşünüyor. Çünkü muhtemelen ortak karar almayı, beraberce sorun çözmeyi hiç öğrenemediği bir ortamda büyüdü.

Siz, kendi duygularınızı da söyledikten sonra, beraberce sorunu çözmeyi teklif ediyorsunuz yani size aktarmaya çalıştığı negatif duyguları, sorumluluğu, onun kucağına geri koyuyorsunuz.

Burada sorunu beraberce çözmek için ne yapabileceğinizi söyleyebilirsiniz ama bunu yaptığınızda, duygusallığın yükseldiğini görürsünüz. Çünkü sevgiliniz için bu problem ikinizin problemi değil, sizin probleminiz. Burada “neyin yanlış olduğunu anlayamıyorsan, bunu sana nasıl açıklayacağımı bilmiyorum” gibi şeyler duyarsınız.

Burada duygusallaşmayın ve az önce söylediklerinizi tekrarlayın. “Seni dinliyorum ama benden, kafanın içinde ne olduğunu anlamamı istiyorsun” deyin. “Kafanın içinde geçenleri bana anlatabilir misin?” deyin.

Burada duygusal manipülasyona hazır olun ama öncelikle burada ne olduğunu anlayın. Sevgiliniz “sen anlamıyorsan ben sana mı anlatacağım” mantığında davrandığında, zihninin içinde olanları anlatabilecek kabiliyette değil. Kafasının içindeki düşüncelerin ne olduğu bilgisine sahip olsa da, bunu anlatamıyor, anlatacak kabiliyeti yok. O zaman siz bunu nasıl yapacaksınız ki?

Burada “üzgünüm, insanların zihninden geçenleri okuma kabiliyetim yok. Bence bu problemi çözmenin tek yolu, senin de bana yardım etmen. Eğer şu an zihninden geçenleri bana açıklayamıyorsan, şimdi bu tartışmayı bitirmek istiyorum ve sen bu konuda konuşmak istediğinde, bana söyle ve konuşalım” deyin.

Sevgiliniz sizin kendinizi geri çekmenize, daha fazla ağlama (ve duygusal manipülasyon) ile karşılık verebilir. Burada geri adım atmayın ve “çok üzgünsün, ben de üzgünüm ama şu an seninle konuşabilmemiz imkansız. Sen sakinleştikten sonra konuşalım” deyin.

Bura kesinlikle ama kesinlikle olması gereken şey, sevgilinizin de kendi duyguları konusunda bir miktar sorumluluk alması. Sizin anlamanız gereken şey ise, sevgilinizin duygusal manipülasyon ile (ağlama), sizin suçlu hissetmenizi sağladığı. Siz bu suçluluk duygusunun tamamını sırtlamamalısınız. Yarısını alıp, diğer yarısını ona geri transfer etmelisiniz. Bunu, sevgilinize negatif şeyler söyleyerek yapmayın. Bu işe yaramaz. “Beni sevmiyorsun”, “şunu yaptın, bunu yaptı” demeyin. Tek söyleyeceğiniz şey, “bunu çözmek için senin yardımın gerekli”. “Bu sorunun çözümünde benim partnerim olmalısın” diyeceksiniz.

Bu ilişkideki sorunları siz tek başınıza çözemezsiniz. Bugüne kadar onun duygularını da, kendi duygularınızı da tek başınıza yönetmeye çalıştınız ama eğer aranızdaki bir ilişki ise, problem yönetim ve çözümüne, sevgiliniz de katılmalı.

Burada önemli bir nokta da, sizin hissettiğiniz şeylerin birçoğunun, sevgiliniz tarafından size yüklendiğinin farkına varmanız. Bunlar, sizin çözmeniz gereken negatif duygular değiller.

Duygusal olarak manipülatif biriyle tartışmalarınızda sevgiliniz, sorunun ne olduğu ve nasıl çözüleceği konusunda pek bir şey söylemez ve sizin bunları tahmin etmenizi bekler. Bunun sonucunda da kendinizi suçlu hissedersiniz, ne olduğunu bilmediğiniz bir problemi gözleriniz bağlı olarak çözmeye çalışırsınız. Gözleriniz bağlı bir şekilde problem çözmeye çalıştıkça, daha da suçlu hissedersiniz. Sonunda da tek çözüm, ayrılık olur.

İnternete bakarsanız, “bu insan duygusal olarak manipülatif, bu insanı hemen terk et” tavsiyesini görürsünüz. Elimde bu konuda bir araştırma yok ama ilişkilerin yarısında, en az bir taraf bir şekilde duygusal manipülasyon yapıyor. Birçok durumda, bu insanla (hemen) ayrılmak istemeyiz zira bu kişi kötü biri değil. Tek problemleri, duygularını söze dökme kabiliyetlerinin olmaması, duygularının sorumluluğunu kabul etmeyi öğrenmemiş olmaları. Bu insanlar bir ilişkide, o ilişkinin partneri olmayı bilmiyorlar.

Evet kısaca tekrarlarsak, (1) karşınızdaki insanın size negatif duygu transferi yaptığının farkına varın, (2) onun duygularının farkına varın, (3) kendi hatalarınızı kabul ettikten sonra onu sorunu beraberce çözmeye çağırın ve (4) eğer buna tepkileri negatif duygusal durumu arttırmak ise kendinizi geri çekin ve ona duyguları yatıştığında konuşmayı teklif edin. Partnerinizin kendi sorunlarını dile getiremediği ilişkileri çözemezsiniz. Nokta.

Partnerinizin daha fazla ağlamasına boyun eğmeyin. “Bu sorunu çözmek için bana yardım etmeni istiyorum ama bu yardımı alamıyorum. Bana sorunu anlatmıyorsun. Bu nedenle şimdi gidiyorum” deyin. “Seni seviyorum ama şimdi bu tartışmaya devam etmek istemiyorum zira şu anki durumda bir şeyler yapabilmek imkansız. Eğer sakinleşip konuşmak istersen, konuşmayı çok isterim.”

Bu dediklerimi duyan birçok insan, “bunun benim ilişkimde işe yarayacağını sanmam” diye düşünüyor. “Benim ilişkimde duygusal manipülasyon o kadar güçlü ki, bu şekilde sınırlar çizmek başarılı olamaz” diyor. Bu durumdaki insanların da kullanabileceği, ilişkinin doğru yönde ilerlemesine yardımcı olacak, daha kolay bir teknik öğreteceğim.

Bir insanın kendi biriken negatif duygularını, sizin en sonunda boyun eğeceğiniz şekilde size yüklemesine duygusal manipülasyon diyoruz. Çünkü bu süreç, sizin davranışlarınızı değiştiriyor. Siz ağlamalar, üzgün görünmeler, vs. ile suçluluk hissedip kendinizi köşeye sıkışmış hissettiğinizde, davranışlarınızı değiştirmeye zorlanıyorsunuz.

Bir insan sizi belli davranışları yapmaya zorluyorsa, irade gücü kullanarak, sınırlarınızı çizerek veya direnerek buna karşı çıkarsınız olur biter değil mi? Ama duygusal manipülasyona boyun eğen biriyseniz, zaten tam olarak bunu yapamayan birisiniz. Eğer bunları yapabilen biri olsaydınız, duygusal manipülasyona uğramazdınız.

Önce temel problemi tekrarlayalım: Karşınızdaki size ne istediğini tam olarak söylemiyor. Bunun yerine duygusal manipülasyon yapıyor, örneğin ağlıyor ve siz de suçluluk hissediyorsunuz. Karşınızdakinin ne istediğini tahmin etmeye ve tahmini olarak tatmin etmeye çalışıyorsunuz.

İlişki için pozitif bir şey yapsanız bile bir kazanmışlık duygusu hissetmiyorsunuz, kaybetmiş hissediyorsunuz. Karşınızdaki insanın ağlamasını durduran, sevginizi ve duygusal desteğinizi gösteren bir şey yapmış olsanız bile, bunu yapmaya zorlandınız. Sizden bir şey isteyip de sizin de kendi isteğinizle üstünüze düşeni yaptığınız bir durumda değilsiniz, yaptığınız şeye zorlandınız.

Burada problemlerden biri de şu ki, pozitif bir şeyler yapmış olsanız bile, bu şeyleri duygusal manipülasyon sonucu yapmış olduğunuz için, üzerinizde oynanan duygusal manipülasyonu güçlendirmiş oldunuz. Size duygusal manipülasyon yaptı, siz suçlu hissettiniz ve “doğru olanı” yaptınız. Bu da sizin duygusal manipülasyonu ödüllendirmenizi sağladı ve ileride daha çok duygusal manipülasyona maruz kalacaksınız.

Duygusal manipülasyon pençesindeki birçok insan, “bu duruma nasıl düştüm?”, “bu neden olup duruyor?” diye sorup duruyorlar. Bu sürekli oluyor zira siz duygusal manipülasyonu pekiştiriyorsunuz. Karşınızdakinin kendi ihtiyaçlarını karşılamak için öğrendiği ve kullandığı yol bu ve siz de bu yolun çalışmasını sağlayarak duygusal manipülasyonu güçlendiriyorsunuz.

Şimdi siz eğer sınırlar çizemiyor ya da karşınızdakine karşı koyamıyorsanız ne yapacaksınız? Karşınızdaki insanın ihtiyaçlarını karşılaması için başka bir yol bulmasını sağlayacaksınız. Bunun için de, karşınızdakinin, isteklerini söze dökmesine odaklanacaksınız.

Bunu yapmak zorunda değilsiniz ve partnerinizi terk edebilirsiniz. Ama birçok kişi, ilişkisinin çalışır hale gelmesini, en azından çalışır hale gelmesi için bir miktar emek harcamayı istiyor. Bunun için size tavsiyem, partnerinizin duygusal manipülasyonunu güçlendirmek yerine, partnerinizin ihtiyaçlarını söze dökmesini güçlendirin.

Partneriniz ağlamaya başladığında, onun ağlamasına boyun eğmek yerine “canının yandığını görebiliyorum, şu an daha iyi hissetmek için neye ihtiyacın var, anlamam için bana yardımcı olur musun?” gibi bir şey söyleyin. “Neyi yanlış yaptığımı düşündüğünü bana söyler misin?” gibi bir şey söyleyin.

Burada ağlamaya boyun eğmeyin ama “sana yardım etmeyeceğim, ne halin varsa gör” şeklinde de davranmayın. “Bunlar senin duyguların ve onlarla sen başa çıkacaksın” diyorsunuz (sözle değil davranışla) ve sadece duygusal destek veriyorsunuz. Burada anahtar şu: karşınızdaki sizden açıkça bir şey istemeden, hiçbir şey yapmayacaksınız. Çünkü insanları duygusal olarak manipülatif bir ilişki içindeyken tüketen şey, sürekli olarak bu tahmin oyununu oynamak. Böyle bir ilişkide manipülatif partner, diğerinden bir şey yapmasını medeni bir şekilde istemek yerine, partnerini bir şey yapmaya zorlar.

Partneriniz ancak sizden bir şey istediğinde, o şeyi yapabilirsiniz. Tabii ki bu şeyin mantıklı ve yapılabilir bir şey olduğunu varsayıyoruz. Burada yapmak istediğiniz şey, partnerinizin davranışlarını değiştirmesi, onu isteklerini medeni bir şekilde söze dökmeye teşvik etmek. Ağlayıp sızlayıp sizi ne istediğini tahmin edip yapmaya zorlaması durumunda bir şey yapmayıp, istediklerini sadece medeni bir şekilde söze döktü mü yaparak, karşınızdakinin davranışlarını ve ilişkinin dinamiklerini değiştirmek.

Partneriniz isteklerini söze dökerken, sizi suçlu hissettirecek şekilde konuşabilir ya da sizden mantıksız şeyler istemeye devam edebilir. Ama bu şekilde konuşmaya başladığınızda, doğru yönde önemli bir adım atarsınız.

Eğer duygusal manipülasyona uğradığınızda kendinizi geri çekemiyor, o tartışma ortamından çıkamıyorsanız, duygularınıza kapılıyorsanız, bu tekniği kullanabilirsiniz.

Duygusal olarak manipülatif biriyle ilişkide, partneriniz sizde negatif duygular ortaya çıkarır ve sizi bu negatif duyguları tek başına yönetmeye ve problemi çözmeye zorlar. Böyle bir insanı eleştirdiğinizde, yanlış yaptıkları şeyleri gösterdiğinizde, bu insanın duygusal devrelerini harekete geçirirsiniz. Bu insan da sizin duygusal devrelerinizi harekete geçirir ve kendi hatalarını, sizin çözmeniz gereken bir problem haline getirir.

Problem şu ki sizin bir zayıflığınız var. Karşınızdaki insan ise (bu zayıflığınızı kullanan) ilginç bir tekniğe sahip. Bu insan ne kadar çok negatif duygu hissediyorsa, sizin üzerinize o kadar çok negatif duygu boşaltıyor. Teknesi suyla dolduğunda, bu suyu sizin tekneye transfer ediyor. Böylece kendisi daha yavaş batarken, siz çok daha hızlı batıyorsunuz.

Böyle bir ilişki, sürdürülebilir bir ilişki değil ve insanı inanılmaz derecede bunaltıcı. Böyle bir ilişki, gerçek bir ilişki bile değil. Gerçek bir ilişkide iki partner problem çözme işini paylaşırlar. Ama duygusal olarak manipülatif bir insan ile ilişkide, karşınızdaki insan sizde bir sorun olduğunda bunu duygusal olarak hemen bilmenizi sağlarken, kendisinde bir sorun olduğunda ve bunu bildirdiğinizde, problemi hemen sizin üzerinize atar.

Bu konuda, Erkekler için ilişkiler setinde yer alan Toksik İlişkiler Rehberi‘ne de bakmanızı tavsiye ederim.

Kaynak: How to Deal with Emotionally Manipulative People

Share this...

Author: Mahmut Abi

Sitenin 40lık Mahmut Abisi ve admini. Benimle görüşme ayarlayabilirsiniz ya da kaynak kitaplarımıza ve kitap setlerimize bakabilirsiniz. View all posts by Mahmut Abi